Thú chơi câu đối Tết

Mỗi năm, khi Tết đến, từ thành thị tới các làng quê,cùng với việc mua sắm hàng Tết, dựng cây nêu, người ta không quên mua dăm quả cau, bao chè tới xin câu đối cụ Nghè, cụ Cử.
Câu đối thường viết trên giấy đỏ dán ở cột, ở cửa nhà nội dung thường bày tỏ lòng biết ơn của con cháu đối với tổ tiên:

Tuế hữu tứ thời xuân tại thủ
Nhân bách hạnh hiếu vi tiên

Năm có bốn mùa, mở đầu bằng mùa xuân;
Người ta có trăm tính nhưng tính hiếu thảo là cần trước hết

Ở làng tranh Đông Hồ câu đối trên đã được cải biên chút ít và đa vào bộ tranh chủ treo ở bàn thờ gia tiên, hai bên là chữ phúc, chữ thọ và đôi ba câu đối:

Từ thời xuân tại thủ
Ngũ phúc thọ vi tiên

Những chữ Hán được trang trí cách điệu: một bên là con rồng, một bên là con phụng trên nền giấy điểm xuyến hoa, lá và chim muông.
Những câu đối này thường kèm theo mấy chữ đại tự cũng viết trên giấy đỏ treo thành bức hoành: “ấm hà tư nguyên” (Uống nước sông nhớ đến nguồn): “Đức lưu quang” (Đức chang hoà ánh sáng).

Dịp tết còn có các câu đối tức cảnh văn của các bậc văn hay chữ tốt, cũng được viết trên giấy đỏ treo ở cổng.

Vậy tục treo câu đối Tết có từ bao giờ? Sách xưa có kể phong tục của người dân Bách Việt, trong ngày Tết Nguyên đán theo bùa gỗ có hình hai vị thần Thần Đồ Uất Luỹ treo hai bên cửa ngỏ. Đó là hai vị thần sống dưới gốc đào lớn dưới núi Độ Sóc chuyên cai quản đàn quỷ,hễ quỹ nào “phá rào” đi hại dân thì thần hoá phép trừ đi.Sau này việc treo bùa gổ “Đào phù” được thay bằng hai câu đối bên cửa.

Đời sống khấm khá dần, mỗi người tuỳ hoàn cảnh, gửi gắm vào câu đối những ý tứ, những niềm vui cùng ước vọng vào một năm mới đang đến. Vào thế kỷ 15, thú chơi câu đối Tết đã trở nên phổ biến, khắp kinh kỳ,từ dinh thự của các quan lại tới tư gia, đâu đâu cũng treo câu đối tết. Lại có cả câu đối nói về nghề nghiệp dán ở cửa hang, cửa hiệu. Tương truyền, vào một năm, sắp tới giao thừa, vua Lê Thánh Tông ra phố phường xem dân ăn tết. Thấy một nhà không treo câu đối, vua vào hỏi, biết đó là nhà một người thợ nhuộm vợ goá con trai đi vắng, vua bèn lấy giấy bút và viết:

Thiên hạ thanh hoàng giai ngã thủ;
Triều đình chu tử tổng ngõ gia.
(Thiên hạ xanh vàng đều tay tớ
Đỏ tía triều đình tự cửa ta)

Cùng với chữ Hán, nhiều danh sĩ nước ta còn viết câu đối bằng chữ Nôm. Đầu thế kỷ 20, Nguyễn Khuyến (1835-1909) đã sử dụng tài tình chữ viết của dân tộc, đưa cả ca dao, tục ngữ, thành ngữ vào câu đối. Trong 67 câu đối hiện còn của cụ thì 47 câu đối Nôm. Đây là cảnh tết của một nhà nghèo mà lòng vẫn phơi phới sắc xuân khi giao thừa sắp đến:

Chiều ba mươi nợ hỏi tít mù, co cẳng đạp thằng bần ra cửa
Sáng mồng một rượu say tuý luý, giơ tay bồng ông Phúc vào nhà.

Có là bao, ba vạn sáu ngàn ngày, được trăm cái tết
Ứơc gì nhỉ, một năm mười hai tháng, cả bốn mùa xuân.

Gần mười năm nay, người Hà Nội đã quen thuộc với vẻ đẹp cổ kính của chữ Nho, chữ Nôm qua bút pháp của các nhà Nho : Bùi Hạnh Cẩn, Lê Xuân Hoà,…hằng ngày cùng với việc bốc thuốc dạy học các cụ còn say sưa viết chữ chân, thảo, lệ… tặng cho những người Nôm thư pháp. Nét bút của các vị, ngày thường đã cứng cỏi, khí phách nay giữa ánh xuân của đất trời càng thêm mềm mại, tài hoa. Và hàng năm, như đã thành lệ đẹp vào dịp tết, tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám lại tổ chức triễn lãm thư pháp, thư hoạ. Dịp này một số nhà nho lại được mời đến viết câu đối tết. Vẻ xưa khơi dậy đã thu hút hàng ngàn người trong và ngoài nước đến chiêm ngưỡng.

Trở về Trang Xuân Mậu Tý 2008